نوروپاتی و نقش نوار عصب و عضله در تشخیص آن

نوروپاتی و نقش نوار عصب و عضله در تشخیص آن | بیماری نوروپاتی شرایطی است که در آن سلولهای عصبی در دست و پا دچار آسیب شده و عملکرد حسی یا حرکتی آنها مختل می شود. شایعترین نوع نوروپاتی، نروپاتی دیابتی است که با تخریب عصبها بدنبال دیابت طول کشیده و دیابت کنترل نشده بروز می یابد.

نوروپاتی به انواع ارثی و اکتسابی تقسیم می شود. شایعترین علامت های اولیه شروع نوروپاتی شامل گزگز شدن، مورمور شدن، سوزن سوزن شدن، بی حسی، سوزش، و یا خواب رفتگی دست و پا می باشد.

در اکثر نوروپاتی ها و با پیشرفت این بیماری، کم کم علائم حرکتی نیز اضافه می شود که ممکن است در ابتدا برای بیمار چندان مشهود نباشد ولی معمولا با لاغر شدن عضلات روی پا یا پشت دست و یا تغییر شکل انگشتان پا و افزایش قوس کف پا ظاهر شود.

کاهش حس و یا ضعف حرکتی معمولا به شکل دستکش و جوراب در دست یا پاها شروع می شود که می‌تواند به تدریج به سمت بالا در ساق و ران و یا بازوها گسترش یابد.

مهمترین نکته در نروپاتی، تشخیص زودهنگام و شروع درمان با توجه به علت زمینه ساز نوروپاتی است که نوار عصب و عضله یا EMG نقش مهمی در تشخیص نوروپاتی دارد. تست نوار عصب و عضله یا ای ام جی (EMG) یک روش تشخیصی جهت بررسی عملکرد و سلامت عضلات و عصب های محیطی می باشد.

به کمک دستگاه نوار عصب و عضله می توانیم سیگنال های الکتریکی سلول های عصبی و عضلانی را به تصاویر، صدا، نمودار، و اعداد تبدیل کنیم تا به تشخیص علت سوزش، ضعف، درد یا اختلال حسی-حرکتی دستها و پاها کمک کنیم.

دکتر متخصص طب فیزیکی توانبخشی و الکترودیاگنوز با انجام تست نوار عصب وعضله که به آن الکترومیوگرافی هم گفته می شود می تواند نوروپاتی ها را تشخیص دهد. بدنبال تشخیص درست شروع درمانهای دارویی و توانبخشی و رفع عامل ایجاد کننده نوروپاتی بسیار مهم هستند.

علائم نوروپاتی

1. احساس تغییر در دمای پوست پا یا دست (احساس داغ شدن یا سرما)،
2. احساس راه رفتن مورچه روی پا یا دست،
3. درد سوزشی،
4. درد تیز، لرزشی یا ضربان‌دار،
5. گزگز شدن،
6. مورمور شدن،
7. سوزن سوزن شدن،
8. بی حسی یا خواب رفتگی دست و پا،
9. ضعف و لاغر شدن عضلات روی پا یا پشت دست (نمایان تر شدن استخوانها)،
10. تغییر شکل انگشتان پا (شبیه چنگال پرندگان) و افزایش قوس کف پا،
11. حساسیت شدید به لمس نواحی مبتلا به نروپاتی،
12. درد در هنگام فعالیت‌هایی که نباید باعث درد شوند، مانند درد در هنگام ماساژ پاها یا با تماس پتو،
13ن اختلال اعصاب خودمختار که عملکردهایی مانند فشار خون، ضربان قلب، هضم و مثانه را کنترل می‌کنند،
14. اختلال تعادل و عدم هماهنگی و زمین خوردن،
15. عدم تحمل گرما، تعریق بیش از حد یا عدم توانایی تعریق،
16. مشکلات روده، مثانه یا گوارش،
17. تغییر فشار خون، ایجاد سرگیجه یا سبکی سر،

علت‌ها و عوامل شایع نروپاتی

دیابت

شایع‌ترین علت گزگز ، سوزش و خواب رفتن دست و پا، دیابت است. دیابت می‌تواند موجب تخریب عصب ها و در نتیجه نوروپاتی دیابتی شود. نوروپاتی دیابتی اکثرا انتهای پاها و دستها را بشکل جوراب و دستکش درگیر می سازد.

نوروپاتی دیابتی، آسیب سلولهای عصبی است که به دلیل بالا بودن قند خون در طی زمان رخ می دهد و انواع مختلفی دارد.

این موضوع علاوه بر آسیب رساندن به اعصاب، می تواند به رگ های خونی تأمین کننده تغذیه اعصاب شما نیز آسیب برساند. وقتی اعصاب اکسیژن کافی دریافت نمی کنند، عملکرد خوبی نخواهند داشت.

اگر دیابت دارید و از گزگز و سوزش دست و پای خود رنج می‌برید، باید در اسرع وقت برای تشخیص با نوار عصب و عضله و شروع درمان مراجعه کنید. درمان گزگز و سوزش دست و پای ناشی از دیابت، با هدف کنترل سطح قند خون به منظور کاهش سرعت پیشرفت نوروپاتی محیطی انجام می‌شود.

سندرم‌های گیر افتادگی عصب

موارد شایعتر این سندروم‌ها عبارتند از سندروم کانال کارپ در مچ دست، گیرافتادگی عصب اولنار در آرنج، گیرافتادگی عصب پرونئال در زانو و گیرافتادگی عصب رادیال در بازو در هنگام خواب.

سندروم تونل کارپال یا سندروم کانال کارپ، گیرافتادگی عصب در مچ دست می باشد. در مراحل ابتدایی، احساس خواب رفتگی و گزگز نوک انگشتان دست در هنگام شب و ابتدای صبح و یا موقع انجام کار تظاهر پیدا می کند.

اکثرا هنگام بیدار شدن از خواب علائم بیشتر است و تمایل به تکان دادن دستها و یا باز و بسته کردن مکرر انگشتان جهت کاهش علائم وجود دارد. کم کم در صورت پیشرفت بیماری و عدم شروع درمان، این علائم به کل روز تسری پیدا می کند.

در موارد شدید درمان نشده ممکن است قدرت انگشتان کاهش یابد و عضلات قائده انگشت شست تحلیل رفته و لاغرتر شود.

بیماری‌های عمومی بدن (سیستمیک)

این بیماری‌ها عبارتند از: کم خونی، عدم تعادل هورمونی (از جمله کم‌کاری تیروئید)، اختلالات کلیوی، بیماری کبد، آسیب عروقی و بیماری‌های خونی، کلسترول بالا، آمیلوئیدوز، بیماری‌های بافت همبند و التهاب مزمن، سرطان، و تومورهای خوش خیم که در مجاورت یا داخل عصبها رشد می‌کنند.

کمبود ویتامین

ویتامین E، B1، B6، B12 برای عملکرد صحیح اعصاب ضروری هستند. این مشکل می تواند به دلیل کمبود یک ویتامین خاص در رژیم غذایی شما یا شرایطی باشد که ویتامین به درستی از روده ها جذب نشود. برای مثال، کمبود B12 می‌تواند منجر به کم‌خونی (آنمی) شود و از علل نوروپاتی محیطی می‌باشد.
با این حال، مصرف بیش از حد برخی ویتامین ها نیز می‌تواند موجب گزگز دست و پا شود.

سموم

این سموم شامل فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، آرسنیک، و ترکیبات تالیوم و برخی از مواد شیمیایی صنعتی و زیست محیطی هستند.

داروها

بعضی از داروها هم می‌توانند موجب آسیب‌های عصبی شوند. البته این حالت معمولاً با توقف دارو، برگشت‌پذیر است. این داروها شامل برخی از داروهای شیمی‌درمانی برای درمان سرطانها، داروهای ضد‌ ویروسی، داروهای فشار خون یا قلب، داروهای ضدتشنج، داروهای ضد قارچ، و نیز برخی داروهای آنتی‌بیوتیکی مثل مترونیدازول هستند.

نارسایی کلیه

نارسایی کلیه زمانی اتفاق می افتد که کلیه های شما دیگر به درستی کار تصفیه مواد مضر را انجام ندهند. شرایطی مانند فشار خون بالا یا دیابت می تواند منجر به نارسایی کلیه شود. وقتی کلیه های شما به درستی کار نمی کنند، ممکن است مایعات و مواد زائد در بدن شما جمع شده و منجر به آسیب عصبها شوند.

بیماری‌های عفونی و ویروسی

این بیماری‌ها شامل بیماری لایم، زونا، ویروس سیتومگال، اپشتین بار، هرپس سیمپلکس و … می‌باشد.

بیماری‌های خود ایمنی

این بیماری‌ها عبارتند از سندرم گیلن باره، لوپوس و روماتیسم مفصلی، و بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن).

اختلالات ارثی

گروهی از اختلالات ارثی هستند که در مجموع به عنوان نروپاتی های ارثی و سردسته آنها بنام بیماری “شارکوت ماری توث” (CMT) شناخته شده‌اند.

صدمه و آسیب مستقیم به عصب

ممکن است عصبها به دلیل ورود جسم تیز و برنده، ضربه شدید، فشرده شدن، و یا خرد شدن استخوان دچار آسیب مستقیم شوند که این نهایتا‌ منجر به علائم اختلال حسی و حرکتی در محدوده آن عصب می‌شود.

تشخیص نوروپاتی

قدم اول شرح حال و معاینه بالینی است که با توجه به آن ممکن است درخواست آزمایشهای تکمیلی کنیم. قدم دوم و اصلی در تشخیص نوروپاتی، نوار عصب و عضله یا ای ام جی (EMG) یا الکترودیاگنوز است.

تشخیص انواع نوروپاتی ها و گیرافتادگی های عصبی که اصلی ترین علل ایجاد گزگز، بی حسی، خواب رفتگی، مورمور شدن، و سوزش دست و پا هستند، توسط نوار عصب و عضله (ای ام جی) است که در مرکز تشخیصی و درمانی ما انجام می شود.

نوار عصب و عضله شامل دو قسمت است؛ در قسمت اول تحریک الکتریکی مختصر روی عصبهای محیطی مختلف جهت ثبت موج فیبرهای عصبی حسی و حرکتی با الکترود سطحی انجام می دهیم (این قسمت بنام NCV یا NCS نیز شناخته می شود).

در قسمت دوم از سوزن یکبار مصرف بسیار کوچکی با الکترود (حسگر) مخصوص در نوک آن، برای بررسی چند عضله شما استفاده می شود (این قسمت بنام EMG نیز شناخته می شود).
برخی اوقات از اسامی مترادف دیگری به جای نوارعصب وعضله ممکن است استفاده شود (الکترومیوگرافی، نوارعصب، ای ام جی، ای ام جی و ان سی وی، نوار دست، نوار پا) که همگی مفهوم مشابهی دارند.

انجام نوارعصب وعضله، کاری تخصصی است و توسط پزشکان متخصص طب فیزیکی و توانبخشی و الکترودیاگنوز انجام می شود. ممکن است برای آماده سازی اولیه بیمار، یک کارشناس تحت نظر پزشک، اقدامات اولیه را انجام دهد.

پزشک انجام دهنده نوار عصب وعضله باید از دانش و مهارت کافی برخوردار باشد و ازآناتومی دقیق محل عضلات و عصبهای محیطی آگاهی داشته باشد. عدم آگاهی کافی از محل دقیق اعصاب و عضلات و عروق خونی، میتواند منجر به آسیب به عروق و یا اعصاب شود.

بیمار مشکوک به نوروپاتی که برای انجام نوارعصب وعضله مراجعه می نماید، نیاز به آمادگی خاصی ندارد. ولی بهتر است بیمار ناشتا نباشد و از لباس آزاد و راحت استفاده نماید. لباس به نحوی باشد که آستین لباس به راحتی تا حدود شانه بالا رود. شلوار نیز میبایست براحتی تا بالای زانو بالا برود.

سطح پوست محل مورد بررسی باید از چربی و عرق پاک باشد، پس بهتر است بیمار قبل از مراجعه، استحمام کرده باشد. برای نوار عصب و عضله پاها، حتما پاها از قبل شسته شده و جوراب تمیز استفاده شود.

کلیه سوابق پزشکی از قبیل عکس، آزمایش خونی، ام آر آی، و نوار عصب قبلی همراه آورده شود.
بهتر است زیورآلاتی مثل النگو درآورده شود ولی برخلاف ام آر آی، فلزات منعی برای انجام نوار عصب و عضله نیستند.
بلافاصله بعد از انجام نوار عصب و عضله فرد می تواند به فعالیتهای عادی خود برگشته و نیاز به استراحت خاصی نیست.

در صورت تایید وجود برخی انواع نوروپاتی در نوار عصب و عضله (الکترودیاگنوز – EMG)، ممکن است آزمایشات زیر را برای شما درخواست کنیم:
آزمایشات خون: این آزمایشات برای تشخیص دیابت، کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کبد و یا کلیه، سایر اختلالات متابولیکی و هورمونی و یا نشانه‌هایی از فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی شما انجام می‌شود.

سایر آزمایشات که بندرت ممکن است درخواست کنیم شامل:

• سی تی اسکن (CT)
• ام.آر.آی (MRI)
• سونوگرافی عصب
• بیوپسی عصب
• بیوپسی پوست برای بررسی انتهای فیبر عصبی

درمان نوروپاتی

موفقیت‌آمیز بودن درمان نوروپاتی ، بستگی به تشخیص دقیق دارد. تا زمانی که سلول‌های عصبی محیطی دچار پدیده مرگ سلولی نشده باشند، با درمان نوروپاتی، آنها قادر به ‌ترمیم خود هستند.

اگر چه هیچ درمان خاصی برای انواع وراثتی نوروپاتی محیطی وجود ندارد، اما بسیاری از انواع اکتسابی آن می‌تواند با درمان بهبود یابد. به عنوان مثال، کنترل دقیق قند خون در بیماران دیابتی می‌تواند پیشرفت نوروپاتی دیابتی را کند می سازد. مصرف مکمل‌های ویتامین نیز می‌تواند نوروپاتی محیطی در افراد مبتلا به کمبود ویتامین را برطرف کند.

توصیه‌های عمومی برای درمان نوروپاتی عبارتند از: حفظ وزن مطلوب، اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم، پیروی از یک برنامه ورزشی تحت نظارت، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و اجتناب و یا محدود کردن مصرف الکل. علاوه بر این، مصرف سیگار نیز باید متوقف شود، زیرا مصرف سیگار مانع جریان خون به عروقی می‌شود که تأمین کننده مواد مغذی به اعصاب محیطی هستند.

درمان دارویی

در برخی موارد، علائم نوروپاتی محیطی با داروهای خاصی کاهش می ‌یابد. همچنین در موارد گیرافتادگی یا فشار روی عصب محیطی بعلت التهاب ممکن است داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی برای شما تجویز کنیم.

گرما و سرما

در صورت احساس مداوم سرما در پاها از شلوارها و جوراب های پشمی استفاده کنید.
قرار دادن پاها داخل آب ولرم بمدت 20 تا 30 دقیقه نیز کمک کننده است. میتوانید برای این کار از یک تشت آب ولرم هنگام تماشا کردن تلویزیون بهره ببرید.

ماساژ

هنگامی که بی‌حسی رخ می‌دهد، ماساژ دادن دست و پا (با یا بدون استفاده از پماد) یکی دیگر از راه‌های آسان برای مقابله با این مشکل است. این کار با افزایش گردش خون باعث کاهش بی‌حسی آن ناحیه می‌شود. علاوه بر این، به تحریک اعصاب و عضلات کمک می‌کند، در نتیجه موجب بهبود عملکرد کلی آنها می‌شود.

ورزش

ورزش می‌تواند گردش خون و اکسیژن‌رسانی را به تمام قسمت‌های بدن بهبود بخشد، در نتیجه از بی‌حسی و گزگز در هر نقطه از بدن، از جمله دست و پای شما جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، ورزش منظم باعث افزایش تحرک، کاهش قند خون، کاهش کلسترول و جلوگیری از بروز بسیاری از مشکلات سلامت فردی می‌شود. تمرینات کششی دست و پا باعث کاهش بروز مورمور شدن و بی حسی در این نواحی می شود.

همچنین انجام تمرینات ایروبیک (قلبی عروقی- هوازی) مثل دویدن آهسته به مدت ۳۰ دقیقه، ۵ روز از هفته، به رفع علائم گزگز دست و پا کمک زیادی خواهد کرد. پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، دویدن و یا شنا را به صورت منظم برای بهبود گردش خون انجام دهید.
قبل از ورزش، حتماً تمرینات کششی را انجام داده و کفش ورزشی مناسب بپوشید.
توجه: هر تمرین ورزشی که بی‌حسی انگشتان دست و پای شما را افزایش می‌دهد، از انجام آن اجتناب کنید.

مچ بند یا بریس

درصورتی که با توجه به معاینات و نوار عصب و عضله ای که انجام می دهیم تشخیص سندرم تونل کارپ (گیرافتادگی عصب در مچ دست) بدهیم، ممکن است مچ بند مخصوص برایتان تجویز کنیم. متاسفانه بیشتر افراد هنگام خواب مچ دست خود را خم می کنند.

تعجب نکنید که در این بیماری مچ بند یا بریس را برای تمام طول شب باید استفاده کنید. ممکن است برای طول روز نیز بسته به شدت درگیری، استفاده از آن را برایتان توصیه کنیم. این مچ بند موجب صاف نگه داشتن مچ دست، استراحت تاندونها و عصب مچ دست و کاهش فشار و التهاب اطراف عصب می شود.

تزریق

تزریق کورتیکواستروئید در محل گیر افتادگی عصب از درمانهای بسیار موثر و تایید شده جهت گیرافتادگی یا فشار روی عصب مثل سندرم تونل کارپ است. با توجه به پیشرفتهای پزشکی، این مداخلات تزریقی را با دقت بسیار بالا بصورت فوق تخصصی و تحت هدایت سونوگرافی برای بیماران انجام می دهیم.

پیشگیری

اگر بی‌حسی پای شما به دلیل ماندن در یک موقعیت برای مدت طولانی باشد، برای کاهش فشار روی عصب و بهبود گردش خون به آرامی پاهای خود را حرکت داده و راه بروید.

از باقی ماندن در یک موقعیت برای مدت طولانی، به خصوص در هنگام تماشای تلویزیون و یا کار با کامپیوتر اجتناب کنید. کار طولانی مدت به همراه خم و راست کردن زیاد مچ دست فرد را مستعد سندرم تونل کارپ می کند.

میوه‌های تازه و سبزیجات سبز‌برگ مصرف کنید و از خوردن غذاهای فرآوری شده پرهیز نمایید.

در طول روز مقدار کافی آب بنوشید، زیرا کم‌آبی و دهیدراته شدن می‌تواند سبب گردش خون ضعیف در بدن شود.

از مصرف سیگار و سایر دخانیات حاوی توتون و تنباکو پرهیز کنید.

برای جلوگیری از بی‌حسی در پای خود، از پوشیدن کفش نامناسبی که سایز پای شما نیست، اجتناب کنید. پوشیدن کفش پاشنه بلند و یا کفش‌هایی که به انگشتان پا فشار وارد می‌کنند، می‌تواند موجب بی‌حسی در پاها شود.

برای کاهش بی‌حسی در پا و انگشتان، با ورزش کردن وزن و کلسترول خون خود را کاهش دهید.

نوروپاتی و نقش نوار عصب و عضله در تشخیص آن