پوکی استخوان و پاسخ به پرسش های متداول | پوکی استخوان یا اوستئوپروز یک اختلال اسکلتی است که ویژگی بارز آن کاهش استحکام استخوان بوده و فرد را در معرض خطر شکستگی استخوان قرار می‌دهد.
پوکی استخوان در اصل به معنی کم شدن تراکم استخوان یا کم شدن دانسیته استخوان است که بدنبال آن قدرت استخوانها کم شده و شکننده می شوند. پوکی استخوان بتدریج پیشرفت میکند و معمولا هیچ علامتی از خود بروز نمیدهد تا زمانیکه شکستگی بوجود میاید.
پوکی استخوان یا استئوپروز بیشتر در دوران کهنسالی بروز میکند و میتواند در هر استخوانی از بدن ایجاد شود ولی در ستون فقرات، لگن، و مچ دستها بیشتر دیده میشود.
در این مقاله به سوالاتی پیرامون اهمیت پوکی استخوان، علائم آن و عواملی که موجب بروز آن میشوند به تفصیل بحث میکنیم.
علت اهمیت پوکی استخوان در جوامع کنونی چیست؟
با افزایش امید به زندگی و شیوع سالمندی در جامعه، جهت گیری سیستم بهداشت و درمان به سمت بیماری های دوران سالمندی ضروری می باشد.
پوکی استخوان به عنوان شایعترین بیماری متابولیکی استخوان از مهمترین بیماری های دوران سالمندی به شمار می رود.
در این بیماری تراکم استخوانها کاهش می‌یابند و استخوانها متخلخل تر میشوند و به دلیل تغییر کیفیت ساختاری استخوان خطر و احتمال شکستگی در آنها افزایش می‌یابد.
این بیماری هم به دلیل اختلالاتی که در کیفیت زندگی ایجاد میکند و هم به علت شکستگی‌های ناشی از کاهش تراکم استخوان، هزینه‌های بسیاری به بیماران و جامعه تحمیل میکند.
اهمیت پوکی استخوان به حدی است که سازمان جهانی بهداشت (WHO) روز 29 مهر (20 اکتبر) را به عنوان روز جهانی استئوپروز نامگذاری کرده است.پوکی استخوان و پاسخ به پرسش های متداول
در ایران براساس مطالعات مختلف برحسب زمان تحقیق، منطقه و استان، سن و جنس جمعیت مورد بررسی، گزارشات متفاوتی از شیوع پوکی استخوان ارائه شده است.
این بیماری در جمعیت با سن بیش از 30 سال حدود 17 درصد گزارش شده است. درجات خفیف تر کاهش تراکم استخوان که به آن استئوپنی می گویند 35 تا 40 درصد ذکر شده است.
در سال های اخیر شیوع پوکی استخوان در ایران رو به افزایش گذاشته است و باتوجه به افزایش طول عمر به نظر می رسد پوکی استخوان در آینده ای نه چندان دور به عنوان یک معضل جدی سیستم سلامت عمومی و بهداشت سالمندان را به چالش بکشد.
در چه نواحی از کشورمان پوکی استخوان از شیوع بیشتری برخوردار است؟
مطالعات انجام شده نشان می دهد از هر 5 خانم یائسه یکی مبتلا به پوکی استخوان است و مطالعات نشان می دهد ساکنین مناطق شمالی کشور(گلستان، مازندران و حتی آذربایجان) و استان تهران به طور قابل توجهی بیش از استان های جنوبی (بوشهر وشیراز) به پوکی استخوان مبتلا هستند که ممکن است بدلیل در معرض آفتاب قرار گرفتن کمتر، نوع تغذیه و یا فعالیت فیزیکی متفاوت باشد.
پوکی استخوان به چه انواعی تقسیم میشود و علل آن چیست؟
پوکی استخوان به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم میشود، پوکی استخوان اولیه با افزایش سن، یائسگی و عادات مربوط به شیوه زندگی مانند سیگار، الکل، رژیم غذایی غلط و فعالیت فیزیکی ناکافی ایجاد میشود.
پوکی استخوان ثانویه در اثر بیماریهای مختلف (دیابت، پرکاری تیروئید و پاراتیروئید، کاهش هورمون‌های رشد، برخی سرطان‌ها و …) و یا استفاده از دارو از جمله داروهای استروئیدی (کورتون) و ضد تشنجی، داروهای مورد استفاده در درمان بیمارهای تیروئیدی و … ایجاد میشود.پوکی استخوان و پاسخ به پرس
ش های متداول
از نظر آسیب شناختی پوکی استخوان حاصل عدم تعادل بین ساخت استخوان جدید و برداشت استخوان قدیمی است که در نهایت منجر به از دست رفتن پیشرونده بافت استخوان و تغییر کیفیت ساختاری آن میشود.
تراکم استخوان در انسان بعد از جهش رشدی در دوران بلوغ افزایش می‌یابد و در 25 تا 35 سالگی به حداکثر مقدار خود می‌رسد. حدودا بعد از 40 سالگی تراکم استخوانها مرتباً کم می شود و این کاهش تا پایان عمر ادامه می‌یابد.
اثر هورمون‌های جنسی بر فرایند استخوان‌سازی و بروز پدیده یائسگی (منوپاز) سبب میشود روند کاهش تراکم استخوان در خانم‌ها سرعت بیشتری نسبت به مردان داشته باشد، به طوریکه شیوع پوکی استخوان در بانوان سنین یائسگی حدودا 5 برابر مردان است. البته در مردان مسن نیز، کاهش تدریجی هورمون‌های مردانه باعث ایجاد حالتی شبیه به یائسگی در آقایان میشود.
می‌توان میزان تراکم استخوان را به یک پس انداز طولانی مدت بانکی تشبیه کرد. تا حدود 30 تا 35 سالگی فرصت داریم که برموجودی این حساب بیافزاییم. پس از این سن میزان برداشت از حساب همواره بیشتر از میزان واریز به حساب است و در دوران سالمندی این افزایش برداشت میتواند منجر به ورشکستگی شود.
پی آمد بالینی این ورشکستگی، پوکی استخوان و عوارض و پیامدهای ناشی از آن است. هر چه میزان حداکثر تراکم استخوان (پس انداز اولیه در سنین جوانی) بیشتر باشد احتمال ابتلا به پوکی استخوان (کاهش موجودی و ورشکستگی) در سنین بالاتر کمتر خواهد شد.
چه چیز سبب افزایش تراکم استخوان میشود؟
گرچه عامل ژنتیک و وراثت مهمترین عامل تعیین کننده تراکم استخوان به شمار می رود ولی تغذیه مناسب در دوران کودکی، نوجوانی و جوانی و نیز دوران بارداری و شیر‌دهی در کنار فعالیت فیزیکی مناسب و پرهیز از عادات غلط مانند کشیدن سیگار و الکل از مهمترین عوامل قابل اصلاح و پیشگیری کننده از کاهش تراکم استخوان است.
مصرف فرآوردهای لبنی (شیر، ماست، کشک و دوغ کم نمک و…)، سبزیجات، حبوبات و میوه‌های تازه و استفاده متعادل از مواد غذایی پروتیئنی مانند ماهی و تخم مرغ وهمچنین پرهیز از استفاده بی‌رویه از نوشابه‌های گازدار و قهوه از جمله توصیه‌های غذایی مناسب در پیشگیری از پوکی استخوان است.
استفاده مناسب ازمکمل ها و ویتامین ها از جمله ترکیبات حاوی کلسیم و ویتامین د اگرچه می‌توانند نقش مفیدی داشته باشند، به هیچ وجه به عنوان جایگزین تغذیه طبیعی و فعالیت فیزیکی نیستند.
چرا به پوکی استخوان بیماری خاموش گفته میشود؟
از نظر پزشکی، پوکی استخوان یک بیماری خاموش است. چون تا وقتی که شکستگی در استخوان اتفاق نیفتاده باشد درد و شکایت جدی ایجاد نمی‌کند و نمی‌توان به وجود آن پی‌برد. شایع ترین محل های شکستگی ناشی از پوکی استخوان، ستون فقرات پشتی و کمری، مچ دست و استخوان لگن هستند.پوکی استخوان و پاسخ به پرسش های متداول
شکستگی فشاری مهره غالبا به دنبال یک فشار جزئی نظیر عطسه کردن، خم شدن یا جابجا کردن اشیای نسبتا سنگین ایجاد می شود.
شکستگی مهره ها ممکن است منجر به انحراف و بد شکلی ستون فقرات شده و درد مزمن ناحیه پشت را سبب شود. در برخی از بیماران شکستگی باعث کاهش قد فرد شده و ممکن است با تغییراتی به صورت خمیدگی (قوز) پشتی همراه باشد.
روش‌های تشخیصی پوکی استخوان چیست؟
تشخیص پوکی استخوان مبتنی بر انجام روش‌های آزمایشگاهی و تصویر برداری است. گرافی(عکس ساده) به دلیل حساسیت ناکافی ارزش کمی در تشخیص زودرس پوکی استخوان دارد، چرا که باید یک چهارم (25 درصد) از بافت معدنی استخوان از بین رفته باشد تا در عکس ساده قابل تشخیص شود. بنابراین رایج‌ترین شیوه، سنجش تراکم استخوان (روش DEXA ) است.
چه زمانی و برای چه افرادی باید سنجش تراکم استخوان را انجام دهیم؟
سنجش تراکم استخوان در خانم های بالای 65 سال، یائسگی زودرس و کاهش هورمونها در سن کمتر از 45 سال، خانم های یائسه ای که بدنبال ضربات خفیف دچار شکستگی می شوند یا به دلایل دیگری در معرض خطر پوکی استخوان هستند و مردان بالای 70 سال، و افرادی که سابقه بیش از سه ماه مصرف داروهای کورتیکواستروئیدی (کورتون) دارند، توصیه می شود.
سابقه فامیلی پوکی استخوان، بیماریهای تیروئید و پاراتیروئید، بیماریهای کلیه و کبد، سوءجذب و مصرف طولانی مدت داروهای ضدتشنج از جمله مواردی هستند که احتمال ابتلا به پوکی استخوان را می افزایند و باید از جهت تراکم استخوان مورد سنجش قرار گیرند.
چنانچه سنجش تراکم طبیعی باشد هر 5 سال و در افراد دارای عوامل خطر هر 2 سال یکبار باید تکرار می شود.پوکی استخوان و پاسخ به پرسش های متداول
درمان، توانبخشی و ورزشهای مناسب پوکی استخوان چیست؟
پوکی استخوان یک بیماری چند عاملی است و درمان آن جنبه‌های گوناگونی دارد و همکاری متخصصان بخصوص طب فیزیکی و توانبخشی را می‌طلبد.
درمانهای پوکی استخوان شامل سه گروه درمانهای دارویی، درمانهای جراحی (در صورت شکستگی)، و درمانهای غیر جراحی و غیر دارویی می باشد. درمانهای دارویی شامل کلسیم، ویتامین د، بیسفسفوناتها (خوراکی یا تزریقی)، دنوزوماب، هورمون پاراتیروئید و … می باشد.
از مهمترین درمانهای غیر جراحی و غیر دارویی پوکی استخوان می‌توان به آموزش بیماران و اصلاح شیوه زندگی آنها، توصیه به فعالیت های فیزیکی مناسب، تجویز ورزش درمانی و استفاده از قوزبند (بریس) مناسب اشاره کرد.
ورزشهای مفید در پیشگیری و درمان کاهش تراکم استخوان بر حسب شدت کاهش تراکم، ویژگی‌های فردی و جسمی، وجود بیماریهای زمینه ای و علاقه و دسترسی افراد متفاوت است. به طور کلی ورزشهای تحمل کننده وزن، ورزشهای تعادلی و ورزشهای تقویت کننده عضلات راست کننده ستون فقرات پشتی از بهترین ورزشهای رایج در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود.
ورزش هایی که حین انجام آن ناحیه کمروپشت به جلو خم می شود در مبتلایان به پوکی استخوان ممنوع است و ممکن است احتمال شکستگی مهره های ستون فقرات را افزایش دهد.پوکی استخوان و پاسخ به پرسش های متداول
ورزشهای آبی و شنا، اگر چه در افزایش تراکم مفید نیستند ولی به دلیل اثرات مفید قلبی و عروقی و نیز سودمندی‌شان در ایجاد تناسب اندام، از جمله ورزشهای مورد توصیه به حساب می‌آیند.
پیاده روی به خصوص در سطوح غیر شیب دار، ساده ترین و مفید ترین ورزش در مبتلایان به پوکی استخوان به شمار می‌رود. انجام ورزشهای رزمی و ورزشهای پر برخورد و همچنین دویدن‌های سریع در سالمندان مبتلا به پوکی استخوان شدید، توصیه نمی‌شود. این ورزش‌ها ممکن است منجر به زمین خوردن و شکستگی‌های ناشی از آن شوند.
اخیراً استفاده از قوزبندهای خاصی که طراحی آنها شبیه به کوله پشتی است توجه پزشکان و بیماران را به خود جلب کرده است. این قوزبندها دارای وزنه ای نیم تا یک کیلوگرم هستند و سبب میشوند با تحریک حس تعادل عمقی و هشدار به فرد، به صورت فعال سبب راست شدن ستون فقرات شوند.
استفاده از این قوزبندهای وزنه دار 2 تا 3 نوبت در روز و هر بار حدود یک ساعت سبب بهبود تعادل و کاهش خطر زمین خوردن در مبتلایان به پوکی استخوان می شود.
اصلاح محیط زندگی و معابر و پیشگیری از زمین خوردن از مهمترین کارهایی است که سبب بهبود کیفیت زندگی در مبتلایان به پوکی استخوان میشود.
تنظیم ارتفاع مناسب تخت و نیز استفاده از صندلی‌های دسته دار و همچنین، تعبیه دستگیره‌های مناسب در دیواره‌ها و پرهیز از ایجاد محیط لغزنده در کف دستشویی و حمام از جمله مواردی است که سبب کاهش خطر زمین خوردن در سالمندان می‌گردد.
نور مناسب به ویژه در شب‌ها و نیز عدم وجود قالیچه‌های سبک و لغزنده در مسیر تردد سالمندان از دیگر مواردی است که برای پیشگیری از زمین خوردن باید در نظر گرفت.
پوکی استخوان و پاسخ به پرسش های متداول
بدون دیدگاه