گزگز و خواب رفتن دست و پا

گزگز شدن، مورمور شدن، سوزن سوزن شدن، بی حسی، سوزش، و یا خواب رفتگی دست و پا توصیف های مختلف توسط افراد متفاوت از یک مشکل مشترک میباشد.

گزگز و خواب رفتن دست و پا از علائم شایعی است که علت آن می‌تواند بیماریهای متفاوتی باشد. به طور کلی، فشار، ضربه یا آسیب به اعصاب می تواند باعث ایجاد گزگز شود. ممکن است این حالت فقط در دست یا فقط در پاها باشد و یا همزمان دستها و پاها را درگیر کند. همه ما احتمالاً احساس سوزن سوزن شدن موقتی در دست ها یا پاها را تجربه کرده ایم.

در ساده‌ترین حالت، گزگز موقت دست و پا ناشی از فشار بر عصبهای شما به دلیل افتادن بر روی بازوی به هنگام خواب، و یا روی هم انداختن طولانی مدت پاها یا چهارزانو و دوزانو نشستن طولانی میباشد.

اما گزگز و سوزن‌سوزن شدن دست و داغی کف پا می‌تواند نشانه موضوعی بسیار جدی‌تر، مانند گیرافتادگی عصب یا بیماریهای تخریبی عصب (نوروپاتی) نیز باشد. گزگز شدن دست و پا به دلیل آسیب عصبی اغلب با درد، سوزش، و بی‌حسی و گاهی خارش همراه است. بیش از ۱۰۰ نوع مختلف از عارضه نوروپاتی محیطی وجود دارد.

علت‌ها و عوامل شایع

دیابت

شایع‌ترین علت گزگز ، سوزش و خواب رفتن دست و پا، دیابت است. دیابت می‌تواند موجب نوروپاتی دیابتی (تخریب عصب) شود و اکثرا انتهای پاها و دستها را بشکل جوراب و دستکش درگیر می سازد. نوروپاتی در نتیجه آسیب به اعصاب رخ می دهد و انواع مختلفی دارد. نوروپاتی دیابتی، آسیب عصبها است که به دلیل بالا بودن قند خون در طی زمان رخ می دهد.

این موضوع علاوه بر آسیب رساندن به اعصاب، می تواند به رگ های خونی تأمین کننده اعصاب شما نیز آسیب برساند. وقتی اعصاب اکسیژن کافی دریافت نمی کنند، عملکرد خوبی نخواهند داشت.

اگر دیابت دارید و از گزگز و سوزش دست و پای خود رنج می‌برید، باید در اسرع وقت برای تشخیص و شروع درمان مراجعه کنید. درمان گزگز و سوزش دست و پای ناشی از دیابت، با هدف کنترل سطح قند خون به منظور کاهش سرعت پیشرفت نوروپاتی محیطی انجام می‌شود.
گزگز و خواب رفتن دست و پا

سندرم‌های گیر افتادگی عصب

موارد شایعتر این سندروم‌ها عبارتند از سندروم کانال کارپ، گیرافتادگی عصب اولنار، گیرافتادگی عصب پرونئال و گیرافتادگی عصب رادیال.

سندروم تونل کارپال یا سندروم کانال کارپ، گیرافتادگی عصب در مچ دست می باشد. در مراحل ابتدایی، احساس خواب رفتگی و گزگز نوک انگشتان دست در هنگام شب و ابتدای صبح و یا موقع انجام کارها با دست تظاهر پیدا می کند.

اکثرا موقع بیدار شدن از خواب بدتر است و تمایل به تکان دادن دستها و یا باز و بسته کردن مکرر انگشتان جهت کاهش علائم وجود دارد. کم کم در صورت پیشرفت بیماری و عدم شروع درمان، این علائم به کل روز تسری پیدا می کند. در موارد شدید درمان نشده ممکن است قدرت انگشتان کاهش یابد و عضلات قائده انگشت شست تحلیل رفته و لاغرتر شود.

بیماری‌های سیستمیک

این بیماری‌ها عبارتند از: کم خونی، عدم تعادل هورمونی (از جمله کم‌کاری تیروئید)، اختلالات کلیوی، بیماری کبد، آسیب عروقی و بیماری‌های خونی، کلسترول بالا، آمیلوئیدوز، بیماری‌های بافت همبند و التهاب مزمن، سرطان، و تومورهای خوش خیم که در مجاورت یا داخل عصبها رشد می‌کنند.
گزگز و خواب رفتن دست و پا

کمبود ویتامین

ویتامین E، B1، B6، B12 برای عملکرد صحیح اعصاب ضروری هستند. این مشکل می تواند به دلیل کمبود یک ویتامین خاص در رژیم غذایی شما یا شرایطی باشد که ویتامین به درستی از روده ها جذب نشود. برای مثال، کمبود B12 می‌تواند منجر به کم‌خونی (آنمی) شود و از علل نوروپاتی محیطی می‌باشد. با این حال، مصرف بیش از حد برخی ویتامین ها نیز می‌تواند موجب گزگز دست و پا شود.

دیسک کمر و گردن

بی حسی یا گزگز دست و پا می‌تواند به علت فشار روی ریشه های عصبی ناشی از لغزش دیسک کمر و گردن باشد. همچنین مشکلات ستون فقرات مثل تنگی کانال نخاعی می‌تواند عامل احساس گزگز و خواب رفتگی در دست یا پا باشد.

بارداری

تورمی که در سراسر بدن در دوران بارداری رخ می دهد می تواند فشار بر برخی از اعصاب دست یا پا وارد کند. به همین دلیل ممکن است احساس گزگز و سوزن سوزن شدن در دست ها و پاها داشته باشید. علائم به طور معمول پس از بارداری از بین می روند.

سموم

این سموم شامل فلزات سنگین مانند جیوه، سرب، آرسنیک، و ترکیبات تالیوم و برخی از مواد شیمیایی صنعتی و زیست محیطی هستند.

داروها

بعضی از داروها هم می‌توانند موجب آسیب‌های عصبی شوند. البته این حالت معمولاً با توقف دارو، برگشت‌پذیر است. این داروها شامل برخی از داروهای شیمی‌درمانی برای درمان سرطانها، داروهای ضد‌ ویروسی، داروهای فشار خون یا قلب، داروهای ضدتشنج، داروهای ضد قارچ، و نیز برخی داروهای آنتی‌بیوتیکی مثل مترونیدازول هستند.

نارسایی کلیه

نارسایی کلیه زمانی اتفاق می افتد که کلیه های شما دیگر به درستی کار تصفیه مواد مضر را انجام ندهند. شرایطی مانند فشار خون بالا یا دیابت می تواند منجر به نارسایی کلیه شود. وقتی کلیه های شما به درستی کار نمی کنند، ممکن است مایعات و مواد زائد در بدن شما جمع شده و منجر به آسیب عصبها شوند.

بیماری‌های عفونی و ویروسی

این بیماری‌ها شامل بیماری لایم، زونا، ویروس سیتومگال، اپشتین بار، هرپس سیمپلکس و … می‌باشد.

بیماری‌های خود ایمنی

این بیماری‌ها عبارتند از سندرم گیلن باره، لوپوس و روماتیسم مفصلی، و بیماری سلیاک (عدم تحمل گلوتن).

اختلالات ارثی

گروهی از اختلالات ارثی هستند که در مجموع به عنوان نروپاتی های ارثی و سردسته آنها بنام بیماری شارکوت –ماری توث (CMT) شناخته شده‌اند.

صدمه و آسیب مستقیم به عصب

ممکن است عصبها به دلیل ورود جسم تیز و برنده، ضربه شدید، فشرده شدن، و یا خرد شدن استخوان دچار آسیب مستقیم شوند که این نهایتا‌ منجر به علائم اختلال حسی و حرکتی در محدوده آن عصب می‌شود.

فشار

پوشیدن کفش تنگ و یا نشستن بر روی پاها می‌تواند موجب بی‌حسی و یا گزگز پاها شود. این نوع از بی‌حسی که علت مشخصی دارد، با حذف عامل فشار، بهتر می‌شود و مشکل دیگری را ایجاد نمی‌کند مگر در موارد طول کشیده.

بیماری‌های همراه ضایعه در مغز یا نخاع

این بیماری‌ها عبارتند از: سکته مغزی، ام.اس و تومورهای مغز و نخاع. این عوارض جدی و نسبتاً نادر هستند و علاوه بر بی‌حسی / گزگز باعث بروز علائم دیگری نیز می‌شوند. بنابراین معاینه پزشک رکن اصلی در تشخیص آنهاست و در صورت وجود موارد خاص در معاینه، درخواست بررسی ام آر آی خواهیم کرد.
گزگز و خواب رفتن دست و پا

اعتیاد به الکل

افراد الکلی به دلیل رژیم غذایی نامناسب (که علت نوروپاتی محیطی است)، بیشتر مستعد کمبود تیامین یا سایر ویتامین‌های مهم هستند. همچنین اعتیاد به الکل ممکن است خود باعث آسیب‌ عصبی شود، که برخی از محققان آن را نوروپاتی الکلی می‌نامند.

استرس و اضطراب

استرس و اضطراب می تواند موجب گزگز و حس خواب رفتگی و سوزن سوزن شدن نوک انگشتان شود. برای رهایی از این شرایط، در مواقع اضطراب و استرس زیاد و افزایش ریتم تنفسی می توانید یک پاکت کاغذی را جلوی دهان و بینی خود گرفته و به آرامی برای چند دقیقه به داخل تنفس کنید.

سایر علت‌های گزگز و سوزش دست و پا:

• عدم جریان خون به دست و پا
• استفاده از ابزارهای ارتعاشی حین کار
• گزش حشرات، کنه، کک و عنکبوت
• پدیده رینود (باریک شدن رگهای خونی، معمولاً در دست‌ها و پاها)

تشخیص علت گزگز دست و پا

قدم اول و اصلی، شرح حال و معاینه بالینی است که با توجه به آن ممکن است درخواست آزمایشهای تکمیلی کنیم، نوار عصب و عضله انجام دهیم یا درخواست تصویربرداری و گرافی انجام شود. تشخیص گیرافتادگی های عصبی و نوروپاتی ها که اصلی ترین علل ایجاد گزگز، بی حسی، خواب رفتگی، مورمور شدن، و سوزش دست و پا هستید توسط نوار عصب و عضله (ای ام جی) است که در مرکز خود ما انجام می شود.

همچنین تاریخچه پزشکی بیماریهای قبلی شما، محیط کار، عادات اجتماعی (از جمله مصرف الکل)، میزان تماس با مواد سمی، سابقه خانوادگی شما برای بیماری‌های عصبی و انجام یک معاینه فیزیکی، به تشخیص و درمان موثر و از بین بردن عوامل ایجاد کننده این مشکل کمک می‌کند.

پس ممکن است آزمایشات زیر را برای شما انجام دهیم:
آزمایشات خون: این آزمایشات برای تشخیص دیابت، کمبود ویتامین، اختلال عملکرد کبد و یا کلیه، سایر اختلالات متابولیکی و هورمونی و یا نشانه‌هایی از فعالیت غیر طبیعی سیستم ایمنی شما انجام می‌شود.
نوار عصب و عضله یا الکترومیوگرام (EMG)، که تست فعالیت الکتریکی عصبها و عضلات است.

سایر آزمایشات ممکن است شامل:

• سی تی اسکن (CT)
• ام.آر.آی (MRI)
• سونوگرافی عصب
• بیوپسی عصب
• بیوپسی پوست برای بررسی انتهای فیبر عصبی

درمان گزگز دست و پا

موفقیت‌آمیز بودن درمان خواب رفتگی و گزگز دست و پا ، بستگی به تشخیص دقیق و درمان علت زمینه‌ای گزگز دارد. تا زمانی که سلول‌های عصبی محیطی دچار پدیده مرگ سلولی نشده باشند، آنها قادر به ‌ترمیم خود هستند.

اگر چه هیچ درمان خاصی برای انواع وراثتی نوروپاتی محیطی وجود ندارد، اما بسیاری از انواع اکتسابی آن می‌تواند با درمان بهبود یابد. به عنوان مثال، کنترل دقیق قند خون در بیماران دیابتی می‌تواند پیشرفت نوروپاتی دیابتی را کند سازد. مصرف مکمل‌های ویتامین نیز می‌تواند نوروپاتی محیطی در افراد مبتلا به کمبود ویتامین را برطرف کند.

توصیه‌های عمومی برای درمان گزگز دست و پا و همچنین شیوه زندگی سالم عبارتند از: حفظ وزن مطلوب، اجتناب از قرار گرفتن در معرض سموم، پیروی از یک برنامه ورزشی پزشکی تحت نظارت، پیروی از یک رژیم غذایی متعادل و اجتناب و یا محدود کردن مصرف الکل. علاوه بر این، مصرف سیگار نیز باید متوقف شود، زیرا مصرف سیگار مانع جریان خون به عروقی می‌شود که تأمین کننده مواد مغذی به اعصاب محیطی هستند.
گزگز و خواب رفتن دست و پا

درمان دارویی

در برخی موارد، گزگز، سوزش و سایر علائم نوروپاتی محیطی با داروهای مسکن‌ و داروهای دیگری که در اصل برای درمان تشنج و افسردگی استفاده می‌شوند، می‌تواند تسکین ‌یابد. همچنین در موارد گیرافتادگی یا فشار روی عصب محیطی بعلت التهاب ممکن است داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی برای شما تجویز کنیم.

همچنین ممکن است برای شما ویتامین های خاصی تجویز کنیم و یا با توجه به نتایج آزمایشات داروهایی جهت برطرف نمودن کم خونی یا کمبود سایر مواد مورد نیاز بدن تجویز شود.

کمپرس گرم

کمپرس گرم جزء موارد موثری است که می توانید انجام دهید. بدین صورت که بر روی منطقه بی‌حس شده کمپرس گرم بگذارید. این کار به افزایش جریان خون در منطقه بی‌حس کمک می‌کند. علاوه بر این، عضلات و اعصاب آن ناحیه را ریلکس خواهد کرد.

قرار دادن پاها داخل آب ولرم بمدت 20 تا 30 دقیقه نیز کمک کننده است. میتوانید برای این کار از یک تشت آب ولرم هنگام تماشا کردن تلویزیون بهره ببرید.

همچنین می‌توانید از یک دوش آب گرم لذت ببرید و یا از یک پد گرماساز برای کاهش درد و ناراحتی استفاده کنید.
روش دیگر استفاده چند مرحله ای و مکرر از کمپرس گرم و کمپرس سرد یا ظرف آب ولرم و آب سرد جهت دست و پا می باشد.
گزگز و خواب رفتن دست و پا

ماساژ

هنگامی که بی‌حسی رخ می‌دهد، ماساژ دادن دست و پا یکی دیگر از راه‌های آسان برای مقابله با این مشکل است. این کار با افزایش گردش خون باعث کاهش بی‌حسی آن ناحیه می‌شود. علاوه بر این، به تحریک اعصاب و عضلات کمک می‌کند، در نتیجه موجب بهبود عملکرد کلی آنها می‌شود.

ورزش

ورزش می‌تواند گردش خون و اکسیژن‌رسانی را به تمام قسمت‌های بدن بهبود بخشد، در نتیجه از بی‌حسی و گزگز در هر نقطه از بدن، از جمله دست و پای شما جلوگیری می‌کند. علاوه بر این، ورزش منظم باعث افزایش تحرک، کاهش قند خون، کاهش کلسترول و جلوگیری از بروز بسیاری از مشکلات سلامت فردی می‌شود. تمرینات کششی دست و پا باعث کاهش بروز مورمور شدن و بی حسی در این نواحی می شود.

همچنین انجام تمرینات ایروبیک (قلبی عروقی- هوازی) مثل دویدن آهسته به مدت ۳۰ دقیقه، ۵ روز از هفته، به رفع علائم گزگز دست و پا کمک زیادی خواهد کرد. پیاده‌روی، دوچرخه‌سواری، دویدن و یا شنا را به صورت منظم برای بهبود گردش خون انجام دهید.
قبل از ورزش، حتماً تمرینات کششی را انجام داده و کفش ورزشی مناسب بپوشید.

توجه: هر تمرین ورزشی که بی‌حسی انگشتان دست و پای شما را افزایش می‌دهد، از انجام آن اجتناب کنید.

مچ بند یا بریس

درصورتی که با توجه به معاینات و نوار عصب و عضله ای که انجام می دهیم تشخیص سندرم تونل کارپ (گیرافتادگی عصب در مچ دست) بدهیم، ممکن است بریس مخصوص مچ دست برایتان تجویز کنیم. متاسفانه بیشتر افراد هنگام خواب مچ دست خود را خم می کنند.

تعجب نکنید که در این بیماری مچ بند یا بریس را برای تمام طول شب باید استفاده کنید. ممکن است برای طول روز نیز بسته به شدت درگیری، استفاده از آن را برایتان توصیه کنیم.

این مچ بند موجب صاف نگه داشتن مچ دست، استراحت تاندونها و عصب مچ دست و کاهش فشار و التهاب اطراف عصب می شود.

تزریق

تزریق کورتیکواستروئید در محل گیر افتادگی عصب از درمانهای بسیار موثر و تایید شده جهت گیرافتادگی یا فشار روی عصب مثل سندرم تونل کارپ است. با توجه به پیشرفتهایپزشکی، این مداخلات تزریقی را با دقت بسیار بالا بصورت فوق تخصصی و تحت هدایت سونوگرافی برای بیماران انجام می دهیم.
گزگز و خواب رفتن دست و پا

پیشگیری

اگر بی‌حسی پای شما به دلیل ماندن در یک موقعیت برای مدت طولانی باشد، برای کاهش فشار روی عصب و بهبود گردش خون به آرامی پاهای خود را حرکت داده و راه بروید.

از باقی ماندن در یک موقعیت برای مدت طولانی، به خصوص در هنگام تماشای تلویزیون و یا کار با کامپیوتر اجتناب کنید. کار طولانی مدت به همراه خم و راست کردن زیاد مچ دست فرد را مستعد سندرم تونل کارپ می کند.

میوه‌های تازه و سبزیجات سبز‌برگ مصرف کنید و از خوردن غذاهای فرآوری شده پرهیز نمایید.
برای جلوگیری از کم‌آبی بدن، در طول روز مقدار کافی آب بنوشید، زیرا کم‌آبی و دهیدراته شدن می‌تواند سبب گردش خون ضعیف در بدن شود.

از مصرف سیگار و سایر دخانیات حاوی توتون و تنباکو پرهیز کنید.
برای جلوگیری از بی‌حسی در پای خود، از پوشیدن کفش نامناسبی که سایز پای شما نیست، اجتناب کنید. پوشیدن کفش پاشنه بلند و یا کفش‌هایی که به انگشتان پا فشار وارد می‌کنند، می‌تواند موجب بی‌حسی در پاها شود.

برای کاهش بی‌حسی در پا و انگشتان، با ورزش وزن و کلسترول خون خود را کاهش دهید.
سعی کنید با حالت مچ دست خمیده بخواب نروید. همچنین از خوابیدن طولانی مدت در حالت نشسته روی مبل یا صندلی پرهیز کنید.