آرتروز زانو

آرتروز شرایطی است که طی آن بافت غضروفی بین استخوانها در مفصل دچار سائیدگی و فرسایش می شود. مشابه سایر مفاصل بدن، مفصل زانو نیز با افزایش سن، بالا رفتن وزن، کار زیاد، بالا و پایین رفتن از پله ها، چهار زانو و دو زانو نشستن طولانی مدت، طی سالها دچار فرسایش و آرتروز می شود.

آزانو یکی از شایعترین نواحی فرسایش یا آرتروز مفصلی می باشد. آرتروز زانو یک بیماری همراه با درد، خشکی، کاهش تحرک، و تغییر شکل مفصلی است و می تواند در فعالیتهای روزمره زندگی اختلال ایجاد کند.

در مرحله اول علائم خفیف است و با دردهای کوتاه مدت زانو بخصوص با فعالیت زیاد تظاهر می یابد. در صورت عدم پیگیری و درمان، ممکن است آرتروز زانو پیشرفت پیدا کند و حتی فرد نیازمند عمل جراحی تعویض مفصل شود.

مفاصل زانو در تحمل وزن بدن نقش حیاتی ایفا می کنند. به همین دلیل غضروف زانو فشار زیادی را تحمل می کند، بخصوص در هنگام راه رفتن، دویدن، پریدن و بالا و پایین رفتن از پله ها.

آرتروز زانو بر روی بافت استخوان، غضروف و غشای مفصلی در زانو تأثیر می گذارد. غضروف بافتی است که انتهای استخوانها را پوشانده و یک سطح صاف و لغزنده برای حرکت مفصل فراهم می کند.

غشای مفصلی بافت نرم کپسول مانند است که حاوی مایع مفصلی می باشد. مایع مفصلی نقش روغن کاری در مفاصل دارد و مواد مغذی و اکسیژن را برای غضروف تأمین می کند.

با ساییده شدن و تخریب غضروف مفصلی، علائم آرتروز زانو شروع می شود که درد و خشکی مفصل از نشانه های اصلی آن است و علائم با گذشت زمان بدتر می شود.

با توجه به تحمل وزن بدن توسط زانوها و نقش حیاتی حرکات این مفصل در زندگی و عملکرد روزمره، حفظ سلامتی آن و پیشگیری از پیشرفت آرتروز زانو بسیار مهم می باشد.

علائم و نشانه ها

شایع ترین نشانه ها و علایم آرتروز زانو:

• درد که معمولا درهنگام حرکت دادن زانو بیشتر است. همچنین درد آرتروز زانو با راه رفتن و در پایان روز بدتر است و با استراحت کردن بهتر می شود.
• خشکی و سفتی مفصل زانو.
• صدا دادن زانو (احساس شنیدن صدای تق تق یا صدای قیژ قیژ از درون زانو).
• بزرگ شدن مفصل زانو بر اثر زائده های استخوانی ایجاد شده است یا کپسول مفصلی تغییر شکل یافته.
• تورم زانو که بر اثر تجمع مایع مفصلی اضافی دیده می شود.
• محدودیت حرکتی زانو شخص به خوبی نتواند زانو را کامل خم کند.

با احتمال کمتر ممکن است علائم زیر نیز دیده شوند:

• زانوحالت پارانتزی پیدا می کند.
• خالی کردن زانو یا احساس عدم ثبات مفصل زانو که می تواند به علت ضعف عظلات اطراف زانو باشد.
• زانو حالت کمی خم شده به خود می گیرد و در هنگام دراز کردن پا، پشت زانو به زمین نمیرسد.
• عضلات اطراف زانو ضعیف شده و تحلیل می روند.
• ممکن است برخی مواقع احساس گرمی مفصل همراه تورم زانو وجود داشته باشد.
• درد ممکن است در قسمت زیر زانو سمت داخل بیشتر باشد.

در موارد شدید آرتروز زانو حتی ممکن است بیمار از شدت درد، نیمه شب از خواب بیدار شود. درد زانو ممکن است دوره ای باشد، یعنی برای مدتی علائم آرتروز زانو کاهش یافته یا بدون درد باشد و سپس مدتی درد افزایش داشته باشد.

این حالت گاهی ممکن است به خاطر سطح فعالیت بدنی شما باشد و بخصوص در مراحل اولیه بیماری دوره های بدون درد بیشتر است.

برخی افراد بیان می کنند که تغییر آب و هوا (خصوصا هوای مرطوب و سرد و نواحی کم فشار ارتفاعات) درد زانوی آنها را بدتر می کند. اکثرا آرتروز زانو دو طرفه است ولی ممکن است شدت متفاوت داشته باشند.

دلایل و علتهای آرتروز زانو

آرتروزمفصل زانو ممکن است بر اثر آسیبی که شخص مدت ها پیش دیده است به وجود آید. همچنین ممکن است بر اثر ضعف عضلات یا فشار آوردن بیش از حد به زانو در طولانی مدت به وجود آید . آسیب هایی مانند شکستگی زانو و کشیدگی و پارگی رباط ها می تواند منجر به تحلیل رفتن بافت غضروفی درون زانو شود. دانشمندان معتقدند بر اثر عوامل ژنتیکی برخی از افراد بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به آرتروز زانو هستند.

استئوآرتریت

شایعترین نوع آرتروز زانو می باشد که سن، وراثت، وزن بالا و میزان استفاده از مفصل در آن نقش اساسی دارد. در آستئوآرتریت غضروف مفصلی بتدریج وبه مرور زمان تخریب می شود. عوامل ژنتیکی برخی از افراد را بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به آرتروز زانو می کند. اضافه وزن نیز ارتباط بسیار نزدیکی با آرتروز زانو دارد. کم کردن تنها پنج کیلو از وزن می تواند تا 50 درصد احتمال ابتلا به آرتروز زانو را کاهش دهد.

آرتروز پس از آسیب و ضربه

این نوع آرتروز بعد از وقوع یک یا چند حادثه برای زانو ایجاد می شود. بطور شایع زانویی که قبلا سابقه آسیب داشته است چند سال زودتر از زانوی دیگر علائم آرتروز را بروز می دهد. سابقه آسیب می تواند شامل ضربه، تصادف، شکستگی استخوانهای اطراف زانو، پارگی مینیسک زانو، و پارگی رباط صلیبی یا رباطهای طرفین زانو باشد.

آرتروز پس از آرتریت مفصلی

به عنوان مثال پس از آرتریت روماتوئید طول کشیده که در طی آن پوشش داخلی کپسول مفصلی (غشای سینوویال) دچار التهاب می شود.

آرتریت روماتوئید (روماتیسم مفصلی) در مفاصل متعدد بدن ایجاد علائم می کند و شیوع آن در زنان بیشتر است. در این بیماری خودایمنی، سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غشای سینوویال مفاصل حمله میکند و با افزایش التهاب مواد شیمیایی غیرطبیعی به درون مفصل آزاد می شوند که به آرامی موجب تخریب و خوردگی غضروف مفصلی می گردد.

نقرس نیز اختلالی است که باعث درد شدید ناگهانی، تورم و قرمزی مفاصل و بافت نرم می‌شود. این عارضه اغلب در انگشت شست پا اتفاق می‌افتد لیکن سایر مفاصل بدن مانند زانوها و مچ پا نیز به کرات می‌توانند تحت تأثیر آن قرار گیرند.

تشخیص آرتروز زانو

پزشک بعد از آگاهی از درد زانو و علائمی که دارید، از تاریخچه پزشکی شخصی و خانوادگی شما سؤال خواهد کرد و سپس معاینه فیزیکی انجام داده و بررسی تصویربرداری یا آزمایش های لازم برای تشخیص را در مرحله بعدی ممکن است درخواست کند.

در هنگام ویزیت ممکن است سؤالات زیر را بپرسیم:

• چه زمانی و در كجای زانو درد و سفتی را تجربه می كنید
• این امر چگونه بر زندگی روزمره تأثیر می گذارد
• سابقه ضربه یا آسیب جدی به زانو
• سابقه درمانهای قبلی و بیماریهای زمینه ای

مواردی که معمولا در معاینه چک خواهیم کرد:

• بزرگ شدن و تغییر شکل مفصل زانو
• ورم و آب آوردن زانو
• قرمزی و حساسیت به لمس
• صدا دادن و تق تق زانو یا شنیدن صدای سایش زانو
• محدودیت حرکتی زانو
• عدم ثبات مفصل زانو
• ضعف عضلات

در صورت نیاز ممکن است پزشک انجام تصویربرداری را تجویز کند. عکسبرداری اشعه ایکس بهترین تست عکسبرداری برای تایید ابتلای شخص به آرتروز زانو است. نتایج عکسبراری می تواند تشکیل زائده های استخوانی و باریک شدن فضای مفصل را نشان دهد.

هرچند انجام اسکن ام ار ای به ندرت برای آرتروز زانو تجویز می شود اما ممکن است در موارد معدود با توجه به معاینه و به منظور مشاهده بافت های نرم زانو مانند تاندون ها، رباط صلیبی یا رباط طرفین زانو، و یا مینیسکهای زانو انجام این تست تجویز شود.

در نهایت پزشک شما با توجه به علائمی که دارید و معاینه فیزیکی شما و بررسی گرافی ساده زانو می تواند ابتلا به آرتروز زانو را تشخیص دهد.

روش های درمانی آرتروز زانو

برخی از مبتلایان به آرتروز زانو تصور می کنند کار زیادی برای درمان این بیماری نمی توان انجام داد. آرتروز زانو به صورت قطعی قابل درمان نیست ولی با شیوه های درمانی مانند مصرف دارو و تزریق داخل مفصلی می توان انرا کاملا کنترل کرد. تمرین های تقویت عضلات زانو و در برخی موارد زانوبند نیز کمک کننده هستند.

همانطور که گفته شد آرتروز زانو درمان قطعی ندارد اما با روش های زیر می توان آنرا کنترل و علائمش را برطرف کرد:

کاهش وزن

همانطور که قبلا نیز عنوان شد؛ اضافه وزن ارتباط بسیار نزدیکی با آرتروز زانو دارد و کاهش پنج تا ده درصدی از وزن می تواند بطور قابل توجهی درد زانوی ناشی از آرتروز را کاهش می دهد. کاهش وزن میبایست به عنوان بخش مهمی از برنامه درمانی آرتروز زانو باشد.

داروها، پمادها و غضروف سازها

• داروهای زیادی برای درمان ارتروز زانو وجود دارند، از آن جایی که افراد واکنش های متفاوتی به انواع دارو نشان می دهند، پزشک به طور مداوم با بیمار خود در تعامل خواهد بود تا بتواند نوع دارو و دوز ایمن و موثر را برای درمان آرتروز زانوی بیمار خود تجویز کند.
• داروی مسکن غیر مخدر و داروهای ضد التهاب معمولا اولین داروهایی هستند که در مراحل اولیه درمان آرتروز زانو تجویز می شوند. ساده ترین نوع این مسکن ها (که به صورت بدون نسخه نیز قابل تهیه است) استامینوفن می باشد. استامینوفن کم خطرترین دارو برای کنترل درد آرتروز زانو می باشد.
• نوع دیگری از داروها که در تسکین درد و تورم آرتروز زانو موثرند داروهای ضد التهاب غیراستروئیدی می باشند. نمونه های رایج این دارو ها ایبوبروفن و ناپروکسن هستند.
• کورتیکواستروئیدها: این داروها مواد ضدالتهاب قوی هستند که برای آرتروز زانو بهتر است بجای خوراکی از نوع تزریق مستقیم به مفصل استفاده کرد. تزریق کورتیزون به مفصل موجب تسکین چشم گیر درد و التهاب می شود. بعلت عوارض جانبی احتمالی این دارو، تعداد دفعات تزریق در طی یکسال محدود بوده و حتما تحت نظر و توسط پزشک میبایست تزریق شوند.
• داروهای مشهور به غضروف ساز که حاوی گلوکز آمین و کوندرایتین هستند برای تقویت یا بازسازی غضروف اثبات شده قطعی نیستند. این نوع داروها برای برخی افراد موثر و برای سایرین ممکن است بی تاثیر باشند. شاید فقط یک دوره کوتاه مدت درمانی جهت تست موثر بودن این نوع داروها برای تصمیم گیری شما کافی باشد.
• پمادها یا قطره های متفاوتی می توانند در تسکین علائم کمک کننده باشند که برای استفاده موضعی تجویز می شوند.

مواد غذایی و گیاهی موثر در آرتروز زانو

برخی مواد غذایی و گیاهی که بواسطه مطالعات و تحقیقات پزشکی معتبر اثبات شده اند را در آرتروز زانو توصیه می کنیم. از جمله این مواد؛ زنجبیل، کنجد، سیاه دانه، دارچین و زردچوبه میباشند که بهتر است در رژیم غذایی روزانه بطور متعادل از آنها استفاده کنید. از سایر مواد و روشهایی غیرعلمی اثبات نشده قویاً پرهیز کنید.

توانبخشی و ورزش های آرتروز زانو

اقدامات توانبخشی بخصوص گرما و ورزشهای تقویت عضلات اطراف زانو نقش بسزایی در کنترل علائم و جلوگیری از پیشرفت آرتروز زانو ایفا می کنند که مهمتر و اساسی تر از درمانهای دارویی هستند.

متاسفانه بیماران با بهبود درد و کاهش علائم، ورزشها بخصوص تمرینات تقویت عضلات چهارسر ران را فراموش می کنند. توصیه ها جهت اصلاح نحوه انجام کارها و فعالیت های روزانه کمک می کنند تا فشار کمتری به زانوی خود بیاورید.

گرما و سرما

در موارد تورم شدید بهتر است از کیسه یخ (برای 5 دقیقه و تکرار هر 2 ساعت) جهت کاهش سریعتر تورم استفاده شود. در سایر موارد گرم نگه داشتن توسط زانوبند پشمی یا کیسه آب گرم یا تشک برقی موثرتر می باشد.

فیزیوتراپی

فیزیوتراپی زانو می تواند شامل اقداماتی همچون سرما یا گرما درمانی، استفاده از امواج مافوق صوت، تحریک الکتریکی از روی پوست و ماساژ باشد که می تواند به بهبود علائم کمک کند. علاوه بر این، تمرین های حرکتی می تواند باعث تقویت عضلات و افزایش دامنه حرکتی آنها شود و بیمار می آموزد که با ورزش زانو چگونه درد خود را تسکین دهد.

زانوبند یا بریس زانو

جهت تثبیت زانو و کاهش فشار وارده بر غضروف مفصلی می توان از زانوبند طبی استفاده کرد. زانوبندها انواع مختلفی دارند. برخی از انواع ساده آن نقش گرم نگه داشتن زانو را داشته و در موارد خفیف آرتروز زانو استفاده می شوند. یک نوع دیگر شامل میله های پلاستیکی انعطاف پذیر در طرفین زانوبند میباشد (چهار فنره نئوپرن) که بیشتر برای موارد متوسط آرتروز توصیه می شوند.

انواع همراه با میله های فلزی اکثرا جهت موارد شدید آرتروز بهمراه عدم ثبات مفصلی کاربرد دارند. حتما زانوبند و نوع آنرا بنا به توصیه پزشک معالج تهیه کنید.

کفش

کفش های لژدار با کفی نرم بپوشید. از کفش پاشنه بلند یا کفش با کفی بسیار نازک و سفت اجتناب نمایید. کفش می تواند با جذب ضربه و فشارهای وارده از آسیب به مفصل پاشنه و زانو و حتی کمر و لگن بکاهد. در صورت داشتن مشکلات قوس پا می توان از کفی های مخصوص بسته به نوع مشکل استفاده کرد.

طب سوزنی

طب سوزنی صرفا جهت کاهش درد و گرفتگی عضلات و دردهای نقاط ماشه ای (دردهای مایوفاشیال) زانو موثر است.

تزریق پی آر پی به مفصل زانو

در این روش ده تا پانزده سی سی از خون بیمار گرفته شده و داخل سانتریفوژ قرار می گیرد و پلاکتها را از قسمتهای دیگر خون جدا می کنیم و در شرایط استریل به منطقه مورد نظر تزریق می کنیم.

این تزریق حتی در افراد مبتلا به دیابت و پوکی استخوان براحتی قابل انجام است. پلاکتها دارای خاصیت ضد التهابی (موجب کاهش ورم و درد بیمار) و موثر بر روی بافتهای مفصلی از طریق فاکتورهای رشد و ترمیم بافتی می باشند. لذا در پارگی رباط ها و تاندونها و صدمه به بافتهای نرم و غضروف می توانند اثرات ترمیمی داشته باشند.

تزریق اوزون به مفصل زانو

تزریق اوزون در درمان دردهای عضلانی و اسکلتی استفاده می شود. مطالعات زیادی در خصوص اثربخشی این ماده در درمان آرتروز زانو در مجلات معتبر بین المللی چاپ شده است و بیماران بسیاری از تزریق آن رضایت دارند. این تزریق مثل پی آر پی بهتر است سه جلسه با فاصله یک هفته بین تزریقها انجام شود.

تزریق ژل به مفصل زانو

مایع مفصلی درون زانو دارای ماده ای به نام هیالورونیک اسید می باشد که باعث ایجاد چسبندگی و غلیظ شدن مایع مفصلی و بالا رفتن خاصیت ارتجاعی و جذب فشار در مفصل می شود. در افراد مبتلا به آرتروز زانو تولید ماده ی هیالورونیک اسید کاهش میابد. این امر باعث انتقال بیشتر ضربه و فشار به غضروف شده و آرتروز را تشدید می کند.

در تزریق ژل به زانو در طی سه هفته ، سه بار ماده ای حاوی اسید هیالورونیک به مفصل زانو تزریق می شود تا اصطکاک و سایش مفصلی را کاهش دهد و به خاصیت جذب شوک و ضربه در مفصل زانو کمک کند.

تزریقهای داخل زانو (پی آر پی، اوزون، ژل) برای مدت حداقل شش تا نه ماه علائم ناشی از آرتروز زانو را بهبود می بخشند. در صورتی که علائم دوباره عود کنند می توان تزریق را دوباره تکرار کرد. پس از تزریق و در طول مدت بهبودی میباست انجام ورزشهای زانو و رعایت توصیه های پیشگیرانه، فراموش نشوند.

تزریق ارتوکین به مفصل زانو

تزریق مشابه موارد ذکر شده در بالا می باشد که نوع ماده تزریقی متفاوت است.

مداخلات پیشرفته فوق تخصصی

در موارد بسیار پیشرفته آرتروز غیرقابل جراحی که به درمانهای معمول دیگر پاسخ نمی دهد، می توانیم از بلوک و یا سوزاندن عصبهای حسی کوچکی که درد زانو را به سمت مغز هدایت می کنند استفاده کنیم.

جراحی

در موارد شدیدتر آرتروز زانو که هیچ کدام از روش های درمانی ذکر شده کمکی به کاهش علائم نکند، انجام جراحی زانو تجویز می شود. بیمارانیکه تخریب کامل غضروف مفصلی دارند و یا انحراف زانو بصورت پرانتزی و یا ضربدری شدید پیدا می کننند درمان جراحی خواهد بود.